Başlıktaki garipliğin sebebi "veya" sözcüğü.Hamlet'in meşhur tiradının giriş cümlesi "To be or not to be" dilimize "Olmak ya da olmamak" şeklinde çevrilmiş ilk olarak, yıllardır da bu şekilde hem edebi hem mizahi anlamda kullanılagelmiş.
Fakat Türkçe'de şöyle bir kural var: “Ya da” sözü ancak cümlede “ya” kullanımı varsa kullanılabilir “veya” sözü yerine kullanılamaz.
Örnek:
Ya çiçek alın ya da tatlı.
Çiçek veya tatlı alın.
Bu iki cümlenin aslında farklı anlamları var. Birincisi sizi bir tercih yapmaya zorlarken, ikincisi yalnızca seçenek sunuyor. Yani ikinci cümleyi söyleyen kişi için hem tatlı hem çiçek almanızda bir mahsur yokken birinciyi söyleyen bundan hoşlanmayacaktır.
Lise Matematik ve Felsefe müfredatındaki "Mantık" konusunu hatırlayanlar veya üniversitede "binary logic" ile ilgilenilen bir bölümde okumuş olanlar için şöyle bir örnek de verebiliriz.
1 veya 1 = 1 OR 1 = 1 (T∨T=T)
ya 1 ya da 1 = 1 XOR 1 = 0 (T⊻T=F)
Selahattin Eyüboğlu, Talat Halman, Bülen Bozkurt, Muhsin Ertuğrul ve Can Yücel Hamlet'in çevirisini yapmış belli başlı edebiyatçılar/çevirmenler. Bu çeviriler aslında çok büyük farklılıklar gösteriyor birbirinden. (Giriş cümlesinin ünlü Can Yücel versiyonu: Bir ihtimal daha var, o da ölmek mi dersin?) Bizim tartıştığımız versiyonu ilk kullanan -sanıyorum- Selahattin Eyüboğlu.
Beni bu yazıyı yazmaya iten; dünya edebiyat tarihinin böylesine önemli bir başyapıtının çevirisinde, en çok kullanılan ve referans verilen söz öbeklerinden birinde bir yazım yanlışı olması. Dahası, pek çoğumuzun bunu hiç fark etmemiş oluşumuz. Bu yukarıda bahsettiğim çevirmenlerin dile benden çok daha fazla hakim insanlar olduğunu ve çok ciddi emeklerle bu çevirileri yaptıklarını biliyorum; fakat ortada da bir gerçek var. TDK'nın kurallarına göre cümle hatalı...
Hamlet ve hatalardan bahsetmişken bu mevzuyla ilgili -benim de bugün öğrendiğim- genel bir yanılgıyı da paylaşayım. Bu tiradı duyduğunuzda kafanızda elinde kafatası bulunan bir adam imgesi canlanıyorsa siz de milyonlarla beraber bu yanılgıyı paylaşıyorsunuz. "To be or not to be" sahnesi ile kafatası sahnesi apayrı iki sahneymiş ve aralarında 2 perde varmış.